MAIYAN
Yaruina machukngarum laga shanao khokkha salaga akhon akha eina vaoshok shap khavai Tangkhul khawung katong khawui shanao khangarum Long leihaosada mayangaroka. Chieina Kharam (May) 8, 1974 thang East District Women Association (EDWA) kachi hi khawung hangchiko (90) wui minganin razanglaga lingka kahai longnaona. Long hi phashok khami khararnaobing mikumo wui thangkhamei eina machuk kashokmang maningla kha kasa Akhava Varena athumli theiva kashap ningchuk sangmida Long hi lingkakana. Hiwuivang Vareli masotmi chingsa.
Long hiwui Riyan hi Qr. Kongsui Luithui eina Qr. Shangreiso A. Shimray na draft samiya. Hiwuivang Tangkhul Shanao Longna ani khanili ningshichingdalei. Atam chitharanwui Councillor bing kala khararnaobingna ãthumwui ngalang thada yangla, lanla chishotlaga shanaolong lingkangasak kahai mamalai kapai athumwui aman kasaka atam chikatmi kahai wuivang TSLna masot khami eina ngasoda phaningung chingdalei kala ningshi chingra.
Marun (February) 26, 1981 thang Ukhrul Higher Secondary School (UHSS) Hall li kashine kumpei kazip wui longshim kapam chili EDWA da hokasa chi Tangkhul Shanao Long (TSL) da mingpho chi ngachei haowa. Long hi lingkathang wui eina ithumwui ngaleili rot khamarat khonkazar otshot saikorali shanaona pinglak eina otsai. Longhi Tangkhul wungramli panda khalei mangli
machila kha avaram Tangkhul kaphung kanshokda somda khalei Tangkhul Shanaobing wuivangla khamong shomidalei.
Chiwuithili Tangkhul shanao bingna khokkha sada mayangaroklaga Riyan Drafting Committeena kapikahai Riyan chi Mayo (March) 15, 1976 wui eina zatra kahaichi TSL ngachashing longshim kapam dated 10.08.94 TNL Hall, Ukhrul tuitak akhum kharewui athishurda Riyan Committeena khayei luishit kahai riyan chi longshimna mayada Mayo (March) 16, 1995 thang wui eina zatphokka. TSL na zatrakasa Riyan chi Phei (August) 7, 2002 thang review samikhavai Riyan Committeeli kapo athishurda kakhanesada khayeiluishit kahaichi Mayo (March) 17, 2005 Chingjaroi CV wui kumpei kazipli yaruina mayada riyan chi zatphokhaira.
Grihang wui kumpei kazip Tuitak No. 3 li longshimna machuk laga Riyan review sahaosada tuitak khuikahai athishurda Committee bingna review sakahaichi dated 14.03.2013 New Tusom wui kumpei kazipli longshimna mayakhami (approved) lungli Riyan chi chithang eina zatphokhaira.
Chiwuithili khamate sada TNL Hall wui Annual Assembly dated 25.03.2021 chiwui Tuitak No. 2 athishurda Riyan khayei luishit khavai Riyan Review Committee kapangsanga.
Qr. Sira Kharay
Convener
Riyan Review Committee, TSL
TUIZAN (CONTENTS)
Particulars
Rinngayung (Preamble)
Akhum 1
Akhum II
Akhum III
Akhum IV
Akhum V
Akhum VI
Akhum VII
Akhum VIII
Akhum IX
TANGKHUL SHANAO LONG RIYAN
RINNGAYUNG (PREAMBLE)
Tangkhul khawung kachidawui shanaobingna ningkha yangkha sada long akha lingka kakhui eina ngasoda ithum shanaowui mashun, ningkhan, khaya (dignity), pam kala pangshap leilaga okthuipai khavai ningsa khangazip kala shitsang khangarok eina ngasoda kapongkhayang eina khokkha sada ot sarumkhavai, shanao-mayarnao makhaila mashun mikhavai (gender equality) kala ngaraikacha
mashun theimei khavai (gender awareness), shanao bingli khayom kachipat (violence against women) maleikhavai, kala shanaobingwui kharing kharak reisangmei khavai wortam, lansin, shimyar luiyar, yaruirin kala shimkhurrin manga vamei khavai kakatom apong saikorali khareikateo, kathem thangkhamei, mangkhama, kashang kacham makhaila katom khavai Tangkhul Shanao Long (TSL) hi Mayo (March) 4, 1974 thang lingkakana.
AKHUM-I
1. MINGPHO
Long hiwui aming “Tangkhul Shanao Long” kala kasha eina “TSL” hora.
2. LEIRET
- Tangkhul ngaleili somda khalei/panda khalei khawung kachiva long hiwui alungli zangserra.
- Kha akhali longnao (Unit) akhamang leira. Kha kalikhada tang china tanangarok haida kakazipli kasak leiphalung haiakha Awungawui khamaya khuilaga longnao (Unit) shopaira.
- State capital, district kala sub-divisional headquarter bingli kha/ram khangatei wui eina rakapan mi chunghaoda ngarumsaklongnao leika chiakha kha/ram chiwui shanaolong kala awunga wui khamaya zanglaga TSL wui Associate Unit akha sada mingchan khuilaga leipaira. Kha hiwui kashiren hi rida mingchan leihaira kasa ngarumsaklongnao bingchiliva mapar mara.
- Tangkhulwui ramsom kanshokda, apam khangateili pamsalala, Tangkhul shanao chunghaoda ngarumsaklongnao leika chiakha TSL wui khamaya lungli mingchan khuida Associate Unit akha sada leipaira.
3. OFFICE APAM
Long hiwui office hi Ukhrul District headquarterli leira.
4. NINGRIN
- Shanao wui mashun, ningkhan, khaya (dignity), pam, pangshap kala sakhangayi sada okthui khavai khanganing.
- Shanao-mayarnao makhaila mashun mikhavai (gender equality) kala ngaraikacha mashun theimei khavai (gender awareness) kala shanao bingli khayom kachipat (violence against women) maleikhavai.
- Shanao wui wortam kashungmei khavai kakatom kala ngashan wui alungli kharing kharak mathameida theikhavai.
- Lansin mayasang meida reikasang wui apongli manga khaningkhavai yangkhami kala kakatom.
- Shanao bingwui shimyar luiyar mashun wuivang nganing khami.
- Khapan rampan, yaruirin kala shimkhurrin chingri eina okthuipai khavai.
- Mi kachivawui phasarin, manglarin kala apong aning anangvali kashungmeida okthuithei khavai seminar/workshop/ consultation/ training/ publication hkt. ngarankhami.
- Kacham khangai, kachot kachang, wunshimui samkaphang hkt. li ngachon khavai.
- Ima yurwui ngashan phakhari.
- Ningrin ngarai kacha longnao bingli otsak khangarum.
5. AMACHUT (EMBLEM)
6. TUIKUI (MOTTO)
TSLwui tuikuihi “MASHUN OTSAKRUM” (unity for justice) kachina.
7. CHONPHAN (PHILAN)
TSLwui chonphan leira kala hiwui asan aretna 6×4 ft. sara. Chonphan hi apan khani eina sara. Apan khani chi ngarithira. Atungshong kazing machu (apan) sangra, china shanao bingwui KHANGKATHEI amahana. Azingshong kacharra apan sangra, china MASHUN (justice) wuivang TSL na khanganing kachitheina. Chonphan chiwui alungli TSL wui Amachut (Emblem) changkhom yeksangra china OTSAK KHARUM (unity) kachitheina. Unit bingwui asan aretna 4×3 ft. sara. Kachicha shiwui ningkachang apan eina sara.
AKHUM-II
8. KAKHALAT MEIKAKHAI (DEFINITIONS)
- “Chumshinme” hi Long hiwui Treasurerli kahangna.
- “Executive Council” hi Phungva kala Leiret Phungva bing khangarum chili kahangna.
- “Kapime” hi Long hiwui General Secretaryli kahangna.
- “Kazime” kachi hi Long hiwui Accountantli kahangna.
- “Lan” hi khuithui kapai kala makhuithui kapai lanli kahangna.
- “Leiret Phungva” hi zonal representatives bingli kahangna.
- “Long” hi Tangkhul Shanao Long kachina.
- “Longshim” hi member saikora kazanga kala chuimeikap kachi pangshap kasingana.
- “Mipha” hi Long hili mingchan khuikahaiya mi chili kahangna.
- “Ngalenchon” hina Long hiwui Vice-Presidentli kahangna.
- “Pishinme” hi Long hiwui Joint Secretaryli kahangna.
- “Phungva” hi longshimna kapangsang kahai Office Bearers bingli kahangna.
- “Tuikhoklenna” hi Longwui Deputy Speakerli kahangna.
- “Tuikhokva” hi Longshim kazip thanmeva (Assembly Speaker) li kahangna.
- “Yaruiwo” hi Long hiwui Presidentlina.
- “Zingkum” kachi hi financial year kaja Marun (April) eina haophok laga Mayo (March) li akatang chili kahangna.
AKHUM-III
9. MIPHA (MEMBERSHIP)
- Zingkum tharada phanga kashung kahai Tangkhul shanao katonga Longwui mipha sara.
- Mipha hi kha akhawui longnao eina mingchan khuira.
- Longnao kala ngarumsaklongnao kachiva kumkumwui vakshot miphalungra.
- Miphava kachicha ramli mingchan leihaogada Tangkhul leiret alunglila ramsom khangateili leida khalei ngarumsaklongnaoli khaleibingla kum kachidawui vakshot kachicha ramli mira.
- Ngarumsaklongnaona otsak khangarum kachithei sada kumkumli TSL li mipha kachivana kha chiwui vakshot mida khalei ngayarpak mira.
10. MIPHA KHUIKASHOK KALA KHUIKAZANG
1. Azingli chithei kahai marambing hi sakahai mibing chiya Long hiwui mipha masalui paimana:
Kachikathana vakshot makhami.
Kachikatha mipha akhana Longwui lan shiman mihaiakha zingkum akhawui lungli runka phalungra kalikha marunka akha ali hakhaora.
Kachikatha miphana shuikhangashai kala miyum/miyomli zangakha.
- Longwui otmangali kakai kakak saakha (Long wui reisang khavai otmangali khayet/hapka khano hkt).
2. Kachikatha Unit/Associate Unit na TSL wui riyan/resolutionli matung makanlaga zatakha maningakha mipha vakshot zingkum kathum ngaronda mamiakha Executive Councilna machuklaga matharsangrang lakha eina tangda Longwui ayarli haisa (suspend) paira kala chi nganaimeithui kachi Longshim kazipli chitheira. Hithada ayarli haihaira kasa Unit/Associte Unit chili TSLna kashok kazang kala kachi katha kashi kapha rashoklala mayangsangmi mara.
11. UNIT KALA ASSOCIATE UNIT
- Longnao (Unit) kala Ngarumsaklongnao (Asssociate Unit) bingwui kathanvali Chairperson da hora. Awui phungva bingla TSLwui phungva kapangkasang ara thapapamra.
- Longnao (Unit) kala Ngarumsaklongnao (Asssociate Unit) kachiva TSLwui riyan athishurda zatra (Long hiwui azingli leiserra).
- Kalikha kachi katha longnao wuili kaphaning ngatei khangarok kala pakhangapa (controversy) khalei tharan TSL phungvana chiza khami athishurda zatra.
- Unit(s) kala Associate Unit(s) wui alungli pakhangapa khalei tharan TSL phungvali ngasanra.
AKHUM-IV
12. LONGSHIM (ASSEMBLY)
1. Mipha mingchan khuikahai shanao saikora longshim hiwui miphana. Kha Longshim kapam tharan azingwui minganing hi eina zatra:
- 3-50 – 2 (Khani)
- 51-100 – 3 (Kathum)
- 101-200 – 5 (Phanga)
- 201-300 – 6 (Tharuk)
- 301-400 – 7 (Shini)
- 401-500 – 8 (Chishat)
- Associate Unit – 5 (Phanga)
- 500 & above – mipha shashali minganing avava mataisangra.
2. Minganin Wui Qualification:
- Long hiwui mipha ngasa phalungra.
- Ningsa khangazipva ngasa phalungra.
- Tangkhul tui matuithei kala kapithei phalungra.
13. LONGSHIM KAZIP:
Kumkhali Longshim khanishida pamra. Ngachashing kazip kala kumpei Longshim kazip khani hiwui atam kala apam phungvana sangarangda chitheimira.
14. LONG MANOTHA KAPAI (EMERGENCY) KAZIP:
Kachi katha kasakka maram manothakapai (Emergency) leihaikha kapimena Yaruiwoli ngasan laga ngahotmira.
- Longshim kazipwui mikachitret hi minganing 25% na sara.
- Manotha kapai kazipli (emergency meeting) mikachitret mayangmara.
15. MIKACHITRET
- Longshim kazipwui mikachitret hi minganing 25% na sara.
- Manotha kapai kazipli (emergency meeting) mikachitret mayangmara.
16. ASSEMBLY AFFAIRS
- Assembly Affairs wuivang Tuikhokva (Speaker), Tuikhoklenva (Deputy Speaker) kala Assembly Secretary Longshimna zingkum khani wuivang kapangsang mira.
- Tuikhokva (Speaker), Tuikhoklenva (Deputy Speaker) kala Assembly Secretary hi TSL wui otngarut kala meeting wui khangacha katheiya mipha avava ngasa phalungra.
- Athum binghi zingkum hangmatili (40) masuita phalungmara.
- Athumwui talop malei mara kha Executive Council na machuklaga thangthangwui khangayi ngalangman (DA) eina vaira.
- Tuikhokvana Longshim thanmira.
- Tuikhokva makhalei chitharan Tuikhoklenva na awui otsin singmira.
- Assembly Secretary na meeting kachidawui minutes kala proceedings record samira.
17. KHANMET (VOTE)
- Longshim minganing avavana khanmet (vote) avava leira.
- Kalikha khanmet khayang tharan ngaraicha hai akha tuitak chi Tuikhokva (Speaker) wui khanmet eina vaira.
18. LONGSHIM OTSIN KALA PANGSHAP
- Ngachasing eina kumpei wui lan-ngazit lairik mikhara (Audit Statement) mayakhami.
- Phungva Akhokvabing kadhar kapang kasang;
- Leiret Phungva kadhar approve sakhami;
- Longwui otsin ngazipmei, mathameida leikhavaiwui pongli machuk khangarum.
- Kumkumwui lansinret (budget) maya khami;
- Longshimli phungkasang/khuikhara agenda saikora ngazek khami.
- Commission/Committee, Sub-Committee kapangsang kahai (approve) mayakhami.
- Riyan kasem, review kasa kala yanza yanret semkhami.
AKHUM-V
19. PHUNGVA MIPHA (EXECUTIVE COUNCIL)
1. Phungva miphahi tharada chiko (19) kapang sangra chiya:
- Yaruiwo (President)
- Woshinwo (Vice-President)
- Kapime (General Secretary)
- Pishinme (Joint Secretary)
- Chumsinme (Treasurer)
- Kazime (Accountant)
- Public Relation Secretary
- Leiret Phungva (12)
20. PHUNGVA KAKAPANG
- Phungva Akhokva: Phungva Akhokva binghi longshimna khanmet eina kapangra.
- Leiret (Zonal) Phungva: Leiret (Zone) avava eina Ukhrul headquarter lungli kapam mipha kathum (3×4) tharada khani (12) phungvana kapang sangra (nominate) kala chi Longshimli chitheimira.
21. PHUNGVA ACHUK AKHAN
- Long hiwui vakshot miching kachiya mipha ngasaphungra.
- Tangkhul tui matuithei kala kapithei phalungra.
- Ningsa khangazipva, kachingva kala mithit miyomli makazang ngasaphalungra.
- Naga makhaning yurzat kateili mafakathuiva shanao ngasaphalungra.
- Kachi kathana Naga makhaning yurzat kateili fathuilaga panghaida shangzan ungkhuiluishit haisalala zingkum phanga (5 years) TSL phungva masapai mara.
- Political party li mingchan maleiphalung mra kala kachi kathana mingchan leihairasalala kachang tharuk (6) wui mangali ngasam (resign) hairasa phalungra.
- Government employee masaphalungmara.
- Long hiwui Yaruiwo, Ngalenchon, Kapime, Pishinme kala Public Relation Secretary binghi graduate ngasaphalungra.
- Long hiwui Yaruiwo eina Ngalenchon hi zingkum hangmatili (40) masuita phalungmara.
- Long hiwui Kapime, Pishinme, Chumsinme, Kazime kala Public Relation Secretary binghi zingkum makata phangali (25) masuita phalungmara.
22. PHUNGVA OTSIN KALA PANGSHAP
- Long hiwui kashok kazang saikora phungvana yangkhami.
- Long hiwui otsak manga vameida sakhavai yangsang khami.
- Long hiwui ningrin ungshung khavai apong phakhami.
- Longshim meeting kapam wui atam, apam kala agenda ngarankhami.
- Longshimli phungsang khavai report kala account, hkt. saikora ngarankhami.
- Kachi katha leiret (zonal) phungvana awui term mapeiranglakha shokkahai leisakha term chi vapei khavai Executive Council na awui mathun kapangsang khami.
- Atam atamwui Commission/Committee, Sub-Committee kapang kasang kala chi nganaimeithui kachi Longshimwui khamaya kakhui.
- Shanao akhali khayom kachipat otshotli yangsang khami kala parkhangayi kasakka shongran takhami.
- Phungva bingwui service rules semkhami.
23. EXECUTIVE COUNCIL KAZIP
- Kumkhali shinishili masuitala kazipra.
- Kalikha Longwui mapankapai ot leihaiakha kathaka kazip pamkhavai kapimena Yaruiwoli ngasanlaga ngahotra.
24. PHUNGVA AKHOKVABING
- Yaruiwo
- Woshinwo
- Kapime
- Pishinme
- Chumsingme
- Kazime
- Public Relation Secretary
25. PHUNGVA AKHOKVA BINGWUI OTNGARUT:
1. Yaruiwo:
- Yaruiwona Riyan hiwui akuina.
- Yaruiwona Tangkhul Shanao Long kala Executive Council/Phungva wui mishan kharena/akuina.
- Executive Council/Phungva kazip kachida Yaruiwona thanmira.
- Kazip (meeting) kachivawui tuitak ana shoi sara.
- Long hiwui reisang khavai kala kashi kapha saikora ana kachingra.
- Kachi katha kazipli (meeting) khan khayang tharan ngaraichahai akha Yaruiwowui khan eina yangra.
- Long hiwui ningrin bingchi ungshung khavai ana ot sara.
- Longwui luiyamli kashuirak kahai hapkachiha, kumshat, wonshimui kala kasak maram khalei tharan ana kathaka longshim kazip ngahotra.
- Chumsinme kala Kazime wui cash book bingli ana kachang kachida shoi sara.
- Longli rakashok tuishot saikora Yaruiwo wui aming eina ngaphunra.
- Yaruiwo na thanda hakkhamei otsakli manga khaning khavai, Naga Women Union (NWU) kala yurzat khangatei bingli khangashik, hkt. yangsangra.
- Longshim kazip makhalei tharan kala kathaka (emergency) kazip maleipai phalung kikachi maram leihai akha chiwui athishurda Yaruiwo na khangayi otsin khuika mira kala chi nganaimeikap kachi longshimli khamaya khuira.
- Yaruiwo wui discretionary power lupa thing thara (Rs. 10,000/-) leira.
2. Woshinwo:
Yaruiwo makhalei tharan Woshinwo na Yaruiwo wui otsin singmira kala TSL wui otsakli anala Yaruiwoli ngarenda otsak rumra.
3. Kapime:
- Phungva kala longshim kazipwui tuitak saikora ana kapira.
- Committee/Sub-Committee na takahai tuitak bing (recommendations) chi phungva na machuk khavai Kapimena Yaruiwoli ngasanlaga khuikara.
- Longshim kazip kachida longna sara kahai ot manga chi ana chitheimira.
- Long hiwui mathun sada correspondence, meeting khava kum-kumwui report kakapi, Yaruiwoli ngasanlaga awui aming eina zatra.
4. Pishinme (Joint Secretary):
Pishinmena kapimeli ngachonra kala kapime makhalei tharan awui otsin chi pishinmena singra.
5. Chumsingme:
- Long hiwui pheisa kala lan kazimira.
- Kum-kum wui lansin kashok kazang kala banking, hkt. saikora yangra kala yarui kazipli chitheira.
- Lan kashok kazang kala banking hikatha record kala statement saikora leiching/haiching phalungra.
6. Kazime (Accountant):
Long hiwui lan kashok kazang kazimira.
7. Public Relation Secretary:
Long hiwui kashok kazang pao saikora ana kazemra kala ngayaomira.
26. PHUNGVAWUI ANGARIT (TERM/TENURE)
- Phungva saikora zingkum kathum wuivang kapangsangra.
- Longshim wui minganinla zingkum kathum-thum wuivang kapang sangra.
- Kapangsang kahai mibinghi yaruina ningchang akha term kakhanelila kapangsangra kala chiwui eina term akha ngasam kahaiwui thili kapangkalui paira.
- Kapangka kahai phungva kala staff saikora TSL Riyanwui azingli tuingashit khuilaga zimiksho tharada phanga (15) thangwui alungli lah masakapai leihai akha atam kaseiung kaseiva salaga phungva wui otsin singkhuira.
AKHUM-VI
27. OTPAM KACHIHO (RESIGNATION):
- Yaruiwona otpam chihoga chiakha chiwui tuikat lairik chi Woshinwoli misangra.
- Phungva Akhokva bingna otpam chihoga chiakha tuikat lairik chi Yaruiwoli misangra.
- Tuikhokva/Tuikhoklenva na otpam chihoga chiakha Yaruiwoli misangra.
- Chiwui tuikat lairik misangthangwui eina zimiksho thumra thangwui alungli Longshim ngahot mira.
- Leiret (Zonal) phungva kala Executive Council na kapang kasang mipha akha otpam chihoga jiakha tuikat lairik chi Yaruiwoli misangra kala Yaruiwona zimiksho tharathang wui alungli Executive Council kazip ngahotmira kala mayami kahai chiwui mathun kapangsangra.
28. SHITKASANG KHAVATWUI TUIKAT (NO CONFIDENCE MOTION)
- Khanmet eina kapangka kahai otpam phungda khalei Phungva Akhokvawui tungli mangapat kapaiya khangayi shongpong leihaida shitkasang vathai akha tuikat kapaira.
- Kapangka kahai Phungva Akhokva bingwui tungli shitkasang khavatwui tuikat lairik raakha Yaruiwoli misangra.
- Yaruiwowui tungli tuikat lairik raakha Tuikhokvali misangra.
- Tuikhokva kala Tuikhoklenva wui tungli shitkasang khavatwui lairik raakha Yaruiwoli misangra.
- Shitkasang khavatwui tuikat lairik chi Executive Councilna apong aninganangva machukra kala khangayiya maram leisa akha nganaimeikap kaje Longshimli phungsangra.
- Shitkasang khavat wui tuikat lairik chi unit makali (20) masuikata manganin avavana shoi salaga misangra.
- Tuikat lairik chili shongpong maram chi tharza eina chithei phalungra.
- Shitkasang khavat tuikat khangazek Longshim minganinwui eina 50% na mikachitret sara kala rada khalei 2/3rd majority na khuishokpaira.
AKHUM-VII
29. SHANVAI CHONVAI COMMITTEE
- Executive Council na mi phangali (5) masuikata kum kathum wuivang Shanvai Chonvai Committee kapangsang mira kala chi nganaimeithui kachi Longshimwui khamaya khuira.
- Tangkhul yarui ngashan kala khararthotwui zatkhara khaleibing chili shurshapkhavai kala phari khavai Committee hina ot sara kala athumna kashan kachon avavawui thotrinchan phamana mira.
- Kachi katha ningchuk kathem bingna kadhar sakashok leisa kha chi TSL officeli kashan eina kharak sample mikalaga khamaya (approval) khuida zatnapaira.
- Designer wears rak-kashok bingna sample wuivang TSL officeli kapit eina misangra.
- Shanvai chonvai hi atam kala otshotwui athishurda ngavaira chiya kathi kasar atamli kazika kashan azingli phorrei kahung eina khamatek rakkasang ngavaira.
- Hiwui kashok kazangwui rules kala bye-laws Executive Councilna sempaira kala chi nganaimeithui kachi Longshimwui khamaya khuira.
30. PAY REVIEW COMMITTEE
Zingkum phangngawui thili pay review sakhavai Executive Council na atam atamwui Pay Review Committee mipha kathum kapangsang mira kala chi nganaimeithui kachi Longshimwui khamaya khuira.
31. RIYAN TRIBUNAL
- Zingkum kathum wuivang Executive Council na atam atamwui Riyan Tribunal mipha kathum kapangsang mira kala chi nganaimeithui kachi Longshimwui khamaya khuira.
- Riyan kakhalatli (interprete) pakhangapa leikahai chitharan tharmi khavai Executive Council na Riyan Tribunal li misangra kala Riyan Tribunal wui tuitak china final sara.
32. MACHINMEBING (ADVISORY BOARD)
1. Long hiwui Machinme kathum (3) Executive Council na kapangsangra kala athum chi shanao kala mayarnao manatra. Machinme binghi:
- Lairik kathem teomeikapda graduate saphalungra kala zingkum hangphangali (50) masuita phalungmara.
- Yarui ot kasali ningsanglak kahaiya, mashun makhui katheiya mi ngasa phalungra.
- Tangkhul tui matuikathei, kapikathei mingasa phalungra.
- Ningsa khangazipva/khangazipa kala kachingva/kachinga kachilikhala longna action maparlakrang kachi mi akha ngasaphalungra.
- Political partyli mingchan makhaleiya/makhaleiva ngasaphalungra.
2. Long hiwui Legal Advisor akha Executive Council na kapangsangra.
3. Machinme kala Legal Advisor bingwui angarit (term) hi phungvawui angarit eina ngaraichada zatra.
AKHUM-VIII
33. THAM (FUND)
1. Long hiwui tham hi azingli chitheida khalei apong bing eina phara:
- Miphawui vakshot.
- Government, NGO, longnaowui eina contribution, donation, grant, subsidy kala individual.
- Bank kala katei eina tham chungsang khavai shinam kahai kala kharui kakhui.
- Long hiwui ningrin ungshungpai khavai long hina lokhuipai, yorpai, khuisangpai kala chishutpai.
- Samkaphang pheisa kala lan saikorachi ningrin wui athishurda shichinra kala ot sara.
2. Tham Phakhari:
- Longwui tham hi ayat unglak eina shichin khavai pheisa samphang khaleoda bankli pharira.
- Thang-thangwui otmanga savapaimei khavai chungmeikapta lupa thing thara (Rs. 10,000/-) hi Chumsingmewui pangli haira.
- Bank account hi Yaruiwo, Kapime kala Chumsingme athumwui ngachaili khanina shoi salaga khuishokra.
3. Tham Kakajit (Account kala Audit):
- Long hiwui tham kakazihi kumkhali khanishi kajitra.
- Kajit kahai statement chi phungvana longshimli misangching phalungra.
- Longshim wui tham hi kajitmi khavai kakajit ara kathei mi kathumli kum kathum wuivang Executive Council na kapangsangra.
AKHUM-IX
34. KAKHAYEI (AMENDMENT/REVIEW)
- Riyan khayei kapai khalei tharan Executive Council na machuklaga kakhayeiwui tuitak longshimli misangra kala Longshimwui khamaya eina Review Committee kapangsang paira.
- Mipha/unit akhana Riyan kakhayeiwui tuikat lairik Executive Council li misang paira.
- Riyan kakhayeiwui Longshim khangahot chitharan agenda/review committee wui report eina ngasoda zimiksho tharada phanga (15) thang wuivang unit bingli ngayaomira.
- Riyan kakhayei hi Longshimwui minganin 2/3rd majorty na mayakha ngacheira.
RIYAN REVIEW COMMITTEE
- Sira Kharay- Convenor
- Ningthingla Ruivanao- Member
- Peter R. Shimray- Member
- Dr. Esther Keishing- Member
- Ngazek Khangrah- Machinme
- P. Veronica Zingkhai- Yaruiwo, TSL
- Lungreila Jajo- Kapime, TSL